Osmanlı Devleti’nin Seylan Adası ile ilişkilerine methal

Abstract

Geçmişte Serendib ve Seylan gibi farklı isimlerle anılan ve 20. yüzyılda Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhuriyeti adını alan bir ada ülkesi olan Sri Lanka, tarih boyunca Batı Asya, Çin ve Uzakdoğu güzergâhındaki işlek deniz yollarında gerçekleştirilen uluslararası ticaretin önemli aktörlerinden biri olmuştur. Sosyoekonomik açıdan dünya tarihi kadar Osmanlı tarihi açısından da önemli olan köklü bir geçmiş ve ilginç bir ilişkiler ağına sahip olan Sri Lanka ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler, genel hatlarıyla 19. yüzyılın son çeyreğine tarihlendirilen ama adadaki Müslümanların bir kısmı açısından geçmişi çok daha eskilere uzanan kolektif bir sosyo-kültürel izlekten beslenmektedir. Bu küçük ada ülkesindeki siyasi ve ekonomik süreçler, Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılın son çeyreğinde bölgeyle kurduğu ilişkilerin de zemini olmuş, II. Abdülhamid’in kendinden önce zaten şehbenderlik bağlamında temasa geçilmiş olan Seylan Adası’na yapacağı yeni atamalarda, bölgenin sosyo-kültürel hiyerarşisine nüfuz edebilecek seçimler yapılmıştır. Söz konusu şehbenderlerin yereldeki çalışmaları, Güney Asya Müslümanlarının Osmanlı Devleti ile ilgili beklentilerinin doruğa ulaştığı 19. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle Seylan Müslümanlarının da Osmanlı Devleti’ne dair bir sempati duymasında katkı sağlayıcı olmuştur. Nitekim modern Sri Lanka’nın en kalabalık azınlıklardan biri olan Moor Müslümanlarının Osmanlı Devleti’ne karşı hâlen dâhi sürmekte olan sempatisinin bu dönemdeki çalışmalardan da beslendiğini söylemek mümkündür. Bu zeminde Osmanlı Devleti’nin Güney Asya Müslümanlarıyla ilgili politikalarının, Hint okyanusundaki farklı bir coğrafi kesitine yoğunlaşacak olan bu makale, özellikle II. Abdülhamid’in bölgeyle ilgili siyasetinin panislâmist karakteri bağlamında şimdiye kadar derinlemesine ele alınmamış bir coğrafi parçasını oluşturan Sri Lanka [Seylan] ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkileri ele alacaktır. Osmanlı Devleti’nin Seylan özelinde şehbender atayarak temsilcilik verdiği kişi ve ailelerin şehbenderlik süreçleri ve sonrasındaki siyasi kariyerleri, geçmişi Osmanlı Devleti’nin de öncesine uzanan “Türk sempatisi” ve ünsiyeti bağlamında ele alınacaktır.