Çağatayca sıra dışı bir hâl eki kullanımı

Abstract

: İsim hâl eklerinin birbirinin yerine kullanılması, Türk dili tarihi içinde Eski Türkçeden beri bilinen bir durumdur. Bu kullanımları kesin bir sonuca bağlamak zor olsa da şekil ve işlev olarak hâl eklerinin birbirine yakın olması (çeşitli fonksiyonlarla isimlerle diğer kelime türleri arasında münasebet kurmak gibi), mahallî dil özelliklerinin müstensih tarafından esere yansıtılması, eklerin oluşma biçimleri, ek kısalması gibi muhtemel sebepler ilk akla gelenlerdir. Farklı farklı metinlerde ve ağız derlemelerinde daha önce tesadüf edilmeyen hâl eki kullanımlarına rastlanmaktadır. Bugün standart olarak kabul ettiğimiz bir hâl kategorisi için bu tarz metinlerde farklı kullanımlar görülebilmektedir. Bu biçimler hâl kategorisinin anlaşılması adına çok önemlidir. 1882 yılında istinsah edilen geç dönem Çağatayca bir Kelile ve Dimne tercümesinde sıra dışı bir hâl eki kullanımı vardır. Bu eserde Çağataycada yaygın bir kullanım olan akkuzatif ekinin genitif ekinin yerine kullanılmasının yanında tersi olarak genitif ekinin de akkuzatif ekinin yerine kullanıldığı görülmektedir. Böylece akkuzatif=akkuzatif, akkuzatif=genitif; genitif=genitif, genitif=akkuzatif denkliği ortaya çıkmıştır. Bu makalede bu kullanımın bireysel bir müstensih tercihi mi, yoksa bir ekin fonksiyonunun kesinleşmemesinden kaynaklanan nöbetleşe kullanım mı (veya ek nöbetleşmesi) başka bir gramer olayı mı olduğu hususu irdelenecektir. 156212 kelimelik hacimli bir metin olan söz konusu eserde yüzlerce defa geçen bu eklerin örnekleri incelenerek ve genel Çağatayca gramerleri göz önünde bulundurularak bu gramer olayının bir sebep ve sonuca bağlanmasına çalışılacaktır.

The usage of case suffixes instead of each other has been an evident situation since the Old Turkish within the history of Turkish language. Even though it is hard to conclude these usages for certain. The possible reasons of uncertainity can be listed as; the relativity of the structure and function (to relate and make connection between verbs and nouns with different functions), influence of foreign languages, reflecting the features of local language to the literary work by the subscriber, formation types of suffixes and shortening of the suffixes. One can encounter unique usage of case suffixes which were not encountered before in diverse texts and dialect collations. The cases that are accepted as a standard today, a case category in these text styles may be observed. These styles are also important in order to understand the category of cases. The late period Kelile and Dimnetranslation of Chaghatay that was copied in 1882 contains an extraordinary usage of case suffix. In this text the usage of accusative instead of genitive and vice versa. Thus the equivalance can be derived as: accusative= accusative; accusative=genetive; genetive=genetive; genetive=accusative. In this article, it will be investigated that if this type of usage of the suffix is alternately or a grammar incident because of the non-absolution of the suffix’s function. The examples of these suffixes appeared hundreds of times in a vast volume which were investigated and this grammatical incident’s occurrence will be tried to be linked to cause and effect relation by taking the general Chaghatay grammatical rules into consideration.